Η μάστιγα της παχυσαρκίας επηρεάζει όλες τις ηλικίες στο Δυτικό κόσμο
(1,2). Τα τελευταία χρόνια τα ποσοστά της παχυσαρκίας έχουν αυξηθεί και στη χώρα μας. Έτσι προϊόντα “light”, δηλαδή προϊόντα με μειωμένες θερμίδες έχουν εισέλθει στην Ελληνική οικογένεια και γίνονται διαθέσιμα και στα παιδιά. Τα προϊόντα “light” που είναι κυκλοφορούν στην Ελληνική αγορά είναι τρόφιμα όλων των κατηγοριών, όπως αλλαντικά, γαλακτοκομικά, μαγιονέζες, αναψυκτικά, χυμοί, μαρμελάδες, καραμέλες, τσίχλες, τσιπς κτλ.
Πώς ένα προϊόν ορίζεται ως “light”;
Ως προϊόν “light” ορίζεται ένα τρόφιμο που έχει συνολικά μειωμένες
θερμίδες κατά τουλάχιστον 30% (Πίνακας 1). Τα προϊόντα με μειωμένες θερμίδες είναι χαμηλά στην περιεκτικότητα ενός συστατικού όπως του λίπους (low fat) ή των υδατανθράκων. Τα low fat προϊόντα περιέχουν 3g λίπους ανά 100g στερεάς τροφής ή 1-2 g ανά 100 ml υγρής τροφής. Επιπλέον υπάρχουν προϊόντα “light” που δεν περιέχουν καθόλου ή μόνο σε αμελητέες ποσότητες ένα στοιχείο όπως για παράδειγμα το νάτριο (sodium free) ή τη χοληστερόλη (cholesterol free) ή τη ζάχαρη (sugar free). (3)Εδώ όμως χρειάζεται προσοχή γιατί ένα τρόφιμο χωρίς χοληστερόλη μπορεί να έχει κορεσμένα λιπαρά που αυξάνουν τη χοληστερόλη ή ένα προϊόν που δεν έχει ζάχαρη να έχει γλυκαντικές ουσίες, όπως η μαλτόζη ή τη φρουκτόζη όπου
περιέχουν αρκετές θερμίδες. Χρειάζεται λοιπόν να γίνεται προσεκτική ανάγνωση της ετικέτας του τροφίμου για να καταλαβαίνουμε την ακριβή συστασή του.
Γενικά, τα προϊόντα “light” μπορούμε να τα χωρίσουμε σε προϊόντα: 1)
χαμηλά σε λιπαρά, 2) χαμηλά σε ζωϊκές πρωτεΐνες (περιέχουν σόγια και ανάλογα πρωτεΐνης) και 3) χαμηλά σε υδατάνθρακες (περιέχουν φυσικές και συνθετικές γλυκαντικές ουσίες).
Τα προϊόντα με χαμηλά λιπαρά είναι σχετικά χρήσιμα γιατί είναι χαμηλά σε νάτριο και κορεσμένα λίπη. Τέτοια προϊόντα είναι τα αλλαντικά με 0-2% λιπαρά που παρασκευάζονται από κοτόπουλο και γαλοπούλα ή από χοιρινό από λιγότερο λιπαρά τμήματα του ζώου. Επίσης υπάρχουν μαγιονέζες και σάλτσες με χαμηλά λιπαρά οι οποίες περιέχουν μειωμένες θερμίδες αλλά χρειάζεται προσοχή διότι δεν είναι εντελώς απαλαγμένες από θερμίδες. Για παράδειγμα η κανονική μαγιονέζα έχει 80% λιπαρά (μια κουταλιά της σούπας =108 θερμίδες) και η μαγιονέζα light έχει 50% λιπαρά (μια κουταλιά της σούπας = 50 θερμίδες) οπότε δεν είναι και τόσο light για να καταναλώνεται ελεύθερα. Ευρεία χρήση γίνεται στα γαλακτοκομικά light. Με την απλή μέθοδο της αποβουτήρωσης μειώνονται τα λιπαρά στα γάλατα και στα γιαούρτια στο 0-2%, και στα τυριά στο 10-17%. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 2, τα γάλατα με χαμηλά λιπαρά δεν υστερούν σε ασβέστιο, πρωτεΐνες και υδατάνθρακες σε σχέση με το πλήρες γάλα και έτσι μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στα μεγαλύτερα παιδιά και εφήβους.
Τα προϊόντα που είναι χαμηλά σε ζωϊκές πρωτεΐνες είναι αυτά που περιέχουν ανάλογα πρωτεΐνης ή σόγια. Η σόγια βρίσκεται σε παγωτά, δημητριακά ή γάλατα και περιέχει σε αυξημένη συγκέντρωση τις ισοφλαβόνες που είναι ανάλογα της ορμόνης οιστραδιόλης. Σε παιδιά, η οιστραδιόλη μπορεί να προκαλέσει θυρεοειδική δυσλειτουργία, ορμονικές διαταραχές και παράταση βρεφικού τύπου μαστού πάνω από 2 χρόνια ζωής (4-6).
Σε χώρες του εξωτερικού κυκλοφορούν υποκατάστατα λίπους όπου
προστίθενται σε τροφές light και είτε είναι πολυεστέρες της σουκρόζης,
τροποποιημένα τριγκλυκερίδια, μή απορροφούμενα λιπαρά οξέα ή σκευάσματα από ασπράδι αυγού και πρωτεΐνη γάλατος. Πίνακας 3. Συγκεκριμένα το Olestra® είναι πολυεστέρας της σουκρόζης που δεν υδρολύεται και δεν απορροφάται από το έντερο με συχνές παρενέργειες τη διάρροια και το κοιλιακό άλγος. Σύμφωνα με το FDA οι τροφές που περιέχουν Olestra® επιβάλλεται να περιέχουν και τις λιποδιαλυτές
βιταμίνες A,D,E,K που όμως δεν απορροφούνται. Μελέτες που να καταδεικνύουν εάν τα υποκατάστατα λίπους είναι ασφαλή στα παιδιά δεν έχουν γίνει (1).
Τα προϊόντα με χαμηλούς υδατάνθρακες δεν περιέχουν ζάχαρη, αλλά φυσικές ή συνθετικές γλυκαντικές ουσίες. (Πίνακας 4). Στις φυσικές γλυκαντικές ουσίες περιλαμβάνεται η φρουκτόζη και η σορβιτόλη. Είναι ουσίες που δεν απορροφούνται ή απορροφούνται μερικώς από το έντερο και μπορούν να προκαλέσουν διάρροια και κοιλιακό άλγος. Ειδικά η φρουκτόζη όταν λαμβάνεται σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να αυξήσει τα τριγλυκερίδια.
Υπάρχουν πέντε συνθετικές γλυκαντικές ουσίες που έχουν έγκριση
κυκλοφορίας από το FDA και είναι η ασπαρτάμη, η ακεσουλφάμη-Κ, η σακχαρίνη, η νεοτάμη και η σουκραλόζη (Πίνακας 5). Οι ουσίες αυτές είναι 200 με 13000 φορές πιο γλυκές από τη ζάχαρη, διατίθενται σε μορφή σκόνης ή ταμπλέτας και έχουν μηδέν θερμίδες, επειδή δεν προστίθενται σε μεγάλες ποσότητες. (Πίνακας 6).
Οι γλυκαντικές ουσίες αυτές θεωρούνται ασφαλείς και χωρίς παρενέργειες. Η ασπαρτάμη εγκρίθηκε από το FDA το 1981 και πλέον θεωρείται ασφαλής σε καθορισμένη ποσότητα. Η ασπαρτάμη μεταβολίζεται στο στομάχι σε μεθανόλη (νευροτοξική ουσία), ασπαρτικό οξύ (νευροδιεγέρτης) και φαινυλαλανίνη. Για το λόγο αυτό απαγορεύεται η χρήση ασπαρτάμης και νεοτάμης (ανάλογο της ασπαρτάμης) σε άτομα με φαινυλκετονουρία. Λόγω της παρουσίας των νευροτοξικών-νευροδιεγερτικών αυτών ουσιών, το 1990 μία μελέτη ισχυρίστηκε ότι η ασπαρτάμη ευθύνεται για την παρατηρούμενη αύξηση στη συχνότητα των καρκίνων του εγκεφάλου την δεκαετία 1980-1990 στις Η.Π.Α. (7) Το 1990 το FDA μετά από ανασκόπηση όλων των ερευνητικών δεδομένων κατάληξε ότι η ασπάρτάμη δεν προκαλεί καρκίνο στον εγκέφαλο και η πώληση της ασπαρτάμης συνεχίστηκε κανονικά. Το 2005 το ERF μία Ευρωπαϊκή οργάνωση ισχυρίστηκε ότι η ασπαρτάμη συσχετίζεται με λευχαιμία και λεμφώματα σε πειραματόζωα. Το 2006 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Ασφάλεια Τροφίμων (EFSA, European Food Safety Association) και το FDA κατέληξαν μετά από ανασκόπηση όλης της βιβλιογραφίας συμπεριλαμβανομένου και 100 τοξικολογικών μελετών ότι η ασπαρτάμη είναι ασφαλής και δεν προκαλεί λευχαιμία στην προαναφερόμενη καθορισμένη ημερήσια ποσότητα των 50 mg/kg, ποσότητα που αντιστοιχεί σε 17 κουτιά Coca Cola Light την ημέρα. (8-9) Η ακριβής ποσότητα ασπαρτάμης που περιέχεται στα αναψυκτικά light
δεν είναι γνωστή στη Ευρώπη. Η Αμερικανική Διαιτολογική Εταιρεία υπολογίζει ότι η ημερήσια κατανάλωση ασπαρτάμης σε παιδιά 2-5 ετών είναι 8-17 mg/kg και προέρχεται από την υπολογιζόμενη κατανάλωση 1-1.5 κουτιού αναψυκτικών light την ημέρα.
Η ασφάλεια της χρήσης της ασπαρτάμης και συνεπώς των αναψυκτικών light σε παιδιά δεν έχει μελετηθεί. Η χρήση των light αναψυκτικών είναι αρκετά διαδεδομένη στους εφήβους, ενώ τα τελευταία χρόνια υπάρχει γενικότερη αύξηση στην κατανάλωση αναψυκτικών σε σχέση με τα γαλακτοκομικά (Σχήμα 1) καθιστώντας δύσκολη την κάλυψη των ημερήσιων αναγκών σε ασβέστιο(10-13). Οι ημερήσιες ανάγκες σε ασβέστιο ανά ηλικία αναφέρονται στον Πίνακα 7(1-2).
Όμως πρέπει να χρησιμοποιούνται τα προϊόντα light στα παιδιά; Κατ’αρχήν
θα πρέπει να εξασφαλίσουμε τη σωστή ανάπτυξη του παιδιού αλλά να προλάβουμε και τη δημιουργία της παχυσαρκίας. Συνεπώς θα πρέπει να χορηγούμε τις απαιτούμενες θερμίδες σύμφωνα με το RDA για την ηλικία, όπως αναφέρεται στον Πίνακα 8 (1) και να τηρούμε τις οδηγίες για την κατανομή των θερμίδων της Επιτροπής για την Πρόληψη, Εκτίμηση και Θεραπεία της Παιδικής και Εφηβικής Παχυσαρκίας της Αμερικανικής Παιδιατρικής Εταιρείας (Σχήμα 2) (14). Σύμφωνα με τις συστάσεις της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας και της Αμερικανικής
Ακαδημίας Παιδιατρικής, τα πρώτα 2 χρόνια ζωής δεν περιορίζουμε τα λιπαρά από τη δίαιτα των βρεφών αλλά περιορίζουμε τα λίπη σε όλα τα παιδιά >2 ετών (1,14).
Σε βρέφη και νήπια δίνουμε το 40-50% των συνολικών θερμίδων σε λίπος, και χορηγούμε πλήρες γάλα. Μετά τα δύο έτη μειώνουμε το ποσοστό θερμίδων από λίπη σε 30%, με έμφαση στο ελαιόλαδο και τα πολυακόρεστα (ω-3) λιπαρά. Στα μεγαλύτερα παιδιά χορηγούμε γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά (1-14).
Συνεπώς, τα προϊόντα light έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Η
ασφάλεια της χρήσης τους δεν έχει αποδειχτεί στα παιδιά Η χρήση τους
αντενδείκνυται σε μικρά παιδιά. Προϊόντα light με χαμηλά λιπαρά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας σε μεγάλα παιδιά.
Ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο βασισμένο στη Μεσογειακή δίαιτα είναι ό,τι
καλύτερο για τη σωστή διατροφή των παιδιών.
Πίνακας 1. Ορισμός light τροφίμων.
Πίνακας 2. Συστατικά γαλακτοκομικών με χαμηλά λιπαρά σε σχέση με το
πλήρες γάλα.
Πίνακας 3. Υποκατάστατα λίπους που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία
τροφίμων.(1)
Πίνακας 4. Φυσικές γλυκαντικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία τροφίμων (1).
Πίνακας 5. Συνθετικές γλυκαντικές ουσίες.
Πίνακας 6. Συνθετικές γλυκαντικές ουσίες.
Σχήμα 1. Κατανάλωση γαλακτοκομικών σε σχέση με αναψυκτικών στις Η.Π.Α. (γαλόνια κατά κεφαλή).
Πίνακας 7. Ημερήσιες ανάγκες σε ασβέστιο (1,2)
Πίνακας 8. Ημερήσιες ανάγκες σε θερμίδες (1).
Σχήμα 2. Συστάσεις Επιτροπής Παχυσαρκίας της Αμερικανικής Παιδιατρικής Εταιρείας (14).
Σχήμα 3. Συστάσεις γαι την κατανάλωση λίπους στη βρεφική και παιδική ηλικία. (1,14).
Βιβλιογραφία
1. American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition. Pediatric Nutrition Handbook Fifth Edition. Ed. Kleinman RE.2004
2. Davis MM, Gance-Cleveland B, Hannsik S. et al. Recommendations for prevention of childhood obesity. Pediatrics 2007;120(suppl):228-252
3. US Department of Health and Human Services, US Department of Agriculture. Dietary Guidelines for Americans 2005 6th Edition Washington DC: Government Printing office 2005
4. Zung A, Glaser T, Kerem Z, et al. Breast development in the first 2 years of life: an Association with soy-based infant formulas. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2008:46(2):191-5
5. Dwyer JT, Goldin BR Saul N et al. Tofu and soy drinks contain phytoestrogens. J Am Diet Assoc 1994;94(7):739-43
6. Knight DC, Eden JA, Huang JL et al. Isoflavone content of infant foods and formulas. J Paediatr Child Health 1998:34(2): 135-8
7. Olney JW, Farber NB, Spitznagel E et al. Increasing brain tumor rates: is there a link to aspartame? J Neuropathol Exp.Neurol 1996;55(11):1115-23
8. FDA Statement on European Aspartame Study. Press Release May 8, 2006
9. Wolraich ML, Lindgren SD, Stumbo PJ et al. Effects of diets high in sucrose or aspartame on the behavior and cognitive performance of children. N Engl J Med 1994 3;330(5): 301-7
10. American Academy of Pediatrics. Soft drinks in schools. Pediatrics 2004;113:152-4
11. Tucker KL, Morita K, Qiao N et al. Colas but not other carbonated beverages, are associated with low bone mineral density in older women: The Framingham Osteoporosis Study. Am J Clin Nutr 2006;84(4):936-42
12. LaRowe TL, Moeller SM Adams AK. Beverage patterns, diet quality, and body mass index of US preschool and school-aged children. J Am Diet Assoc 2007; 107(7):1124-33
13. O’Connor TM, Yang SJ, Nicklas TA. Beverage intake among preschool children and its effect on weight status. Pediatrics 2006;118(4):e1010-8.
14. Barlow SE, and the Expert Committee. Expert Committee Recommendations Regarding the Prevention, Assessment, and Treatment of Child and Adolescent Overweight and Obesity. Pediatrics 2007;120:S164-S192
Αίγλη Σ. Ζέλλου
Παιδίατρος-Γαστρεντερολόγος-Ηπατολόγος
Επιστημονική Συνεργάτης Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Υπεύθυνη Παιδογαστρεντερολογικού Τμήματος Παιδιατρικής Κλινικής «Μητέρα»
Visiting Assistant Professor of Pediatrics Johns Hopkins University School of Medicine , Βαλτιμόρη, Η.Π.Α.